Η διάλεκτος η λαλούμενη απο τους Έλληνες που είχαν απο αρχαιοτάτων χρόνων εγκατασταθεί στα παράλια του Εύξεινου Πόντου, και μετά τον τελευταίο πόλεμο αναγκαστικώς ανταλλαγέντων ήταν εξ αρχής Ιωνική, και αυτή έλαβε μεγάλη εξέλιξη στην Ελλάδα όπου κατά την επίδραση της κοινής λαλουμένης Ελληνικής, υπέκυψε διασώζοντας λίγα στοιχεία της Ιωνικής.
Η διάλεκτος δεν απώλεσε την αρχαιοπρέπεια της ως τις μέρες μας, κρατώντας γραμματικούς τύπους απο τη μεσαιωνική και βυζαντινή γλώσσα.
Υπό την γεωγραφική της έννοια, η Ποντική διάλεκτος δεν υφίσταται πια.
Οι Έλληνες του Πόντου, απόγονοι των αρχαίων Ιώνων αποίκων που την λαλούσαν για χιλιετηρίδες, μετά την ανταλλαγή του 1922 διασπάρθηκαν σε όλη την επικράτεια της Ελλάδος.
Εκεί όπου ακραιφνώς δημιούργησαν ομοιογενείς οικισμούς μπόρεσαν να κρατήσουν και τη αρχαιοπρεπή τους λαλιά, τούτο συνέβη κυρίως στη Μακεδονία.
Αλλού όπου οι Έλληνες του Πόντου δημιούργησαν οικισμούς μαζί με άλλους ανταλλάξιμους Έλληνες άλλων περιοχών όπως της Ανατολικής Ρωμυλίας και Θράκης, βαθμηδόν απώλεσαν την γλωσσική τους καταβολή.
Εξαίρεση αποτελούν τα ιδιώματα του Όφεως και της Τόνγιας, περιφερειών της επαρχίας Τραπεζούντος, διότι οι ελληνόφωνοι κάτοικοι τους, που ήσαν απόγονοι εξισλαμισθέντων Ελλήνων, δεν υπήχθησαν στην ανταλλαγή επειδή ήσαν μουσουλμάνοι στη θρησκεία.
Η Ποντιακή διάλεκτος μιλιόταν στα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου και στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Παραλιακά αρχίζοντας απο την Ινέπολη (Ιωνόπολη) ως την Ριζούντα και την Κολχίδα. Από τη Ινέπολη ως την Οινόη η ζώνη των ποντιακών διακοπτόταν απο τουρκόφωνους πληθυσμούς.
Δείτε το σχετικό βίντεο για τα Ιδιώματα της Ποντιακής Διαλέκτου
Η μεγαλύτερη ενδοχώρα όπου ακούγονταν τα ποντιακά ήταν νότια της Τραπεζούντας, Γεμουρά, Ματσούκα, Σάντα, Κρώμνη, Χαλδία, Αργυρούπολη, Χερροίανα.
Ποντιακά επίσης μιλούσαν σε διάφορες παροικίες ματεντζήδων όπως το Γκιουμούς μαντέν (νότια της Σινώπης), Ακντάγ Μαντέν (βόρεια του Άλυ), Μπουλγάρ μαντέν (στο Ικόνιο κοντά στον Ταύρο), Άργανα (στο Ντιαρμπεκίρ) και αλλού.
Ποντιακά μιλούσαν συμπαγείς παλιότεροι πληθυσμοί αλλά και νεότεροι έποικοι μετά το 1914 στα νότια και νοτιοανατολικά της Ρωσίας, ήτοι στις περιοχές του Καυκάσου και του Κάρς, του Βατούμ, της Μαριούπολης και αλλού.
Η Ποντιακή διάλεκτος μαζί με την Καππαδοκική αποτελούν τα λεγόμενα μικρασιατικά ιδιώματα, έχοντας ομοιότητες με τα Κυπριακά, Δωδεκανησιακά, Χιώτικα, Ικαριώτικα, κ.ά
Από τα μικρασιατικά ιδιώματα λείπουν οι λέξεις ιταλικής-σλάβικης-αρβανίτικης καταγωγής, ενώ άφθονους οι παλιότερες λατινικές λέξεις.
Διατήρησαν στοιχεία της παλιάς ελληνιστικής κοινής, καθώς και της μεσαιωνικής γλώσσας και είναι έτσι απο τα αρχαϊκότερα νεοελληνικά ιδιώματα.
Η Ποντιακή διάλεκτος λόγω του εκτεταμένου γεωγραφικού χώρου και της έλλειψης επικοινωνίας μεταξύ των ομιλητών της κατατμήθηκε σε διάφορα ιδιώματα κατά περιοχή.
Κυριότερα είναι :
Το ιδίωμα Τραπεζούντας, Ματσούκας, Χαλδίας και Σάντας
Το ιδίωμα Όφη και Σουρμαίνων
Το ιδίωμα Κερασούντας και Τρίπολης
Το ιδίωμα Οινόης
Το ιδίωμα Αμισού
Το ιδίωμα Ινέπολης
Το ιδίωμα Κοτυώρων
Το ιδίωμα Σινώπης
Το ιδίωμα Νικοπόλεως
Το ιδίωμα Σεμενίου
Πλούσιο υλικό σε μύθους, ιστορίες, αφηγήσεις και παραμύθια μπορεί κανείς να αναζητήσει στο Αρχείον Πόντου της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών.
ΠΗΓΗ: kotsari.com