Οι πιο γνωστές πόλεις του Πόντου, ιδρύθηκαν ή επανιδρύθηκαν από τους αποικιστές του ευρύτερου ελλαδικού χώρου, οι οποίοι και αποτελούσαν τους συνδετικούς κρίκους ανάμεσα στη μητρόπολη και τις νέες πατρίδες. Οι πόλεις αυτές ανέπτυξαν πλούσια πολιτισμική αλλά και οικονομική δραστηριότητα, είτε σε σύνδεση με τη μητέρα πόλη, είτε και αυτοτελώς. Πρώτοι αποικιστές θεωρούνταν οι Ίωνες από τη Μίλητο και ακολούθησαν οι Μεγαρείς, οι Φωκαείς , οι Αθηναίοι κ.α. Όλοι αυτοί, γνωστοί και ως Ποντικοί Έλληνες , έφερναν μαζί τους το ιερό πυρ από την εστία της μητρόπολης, έχοντας επικεφαλής τον οικιστή, έναν εξέχοντα πολίτη που πολλές φορές αναδεικνυόταν σε ήρωα, υπερασπιστή των δικαίων της αποικίας. Οι Ποντικοί Έλληνες, από τον 8 ο αιώνα π.Χ., άρχισαν ν’ αναπτύσσουν στενές σχέσεις με τους γηγενείς του Πόντου και αποτελούσαν μαζί τους, τη ζύμη από την οποία πλάσθηκαν οι νέες ελληνικές πατρίδες.
ΣΙΝΩΠΗ
Η δε Σινώπη κείται μεν εν τοις δεξιοίς μέρεσιν του Πόντου παρά τον εις Φάσιν πλουν (Πολυβίου Ιστορία Τέταρτη, παράγραφος 56).
Επανιδρύθηκε από τους Ίωνες της Μιλήτου στις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. και ήταν η πρώτη ελληνική αποικία στον Πόντο . Αργότερα, οι Σινωπείς ίδρυσαν, κατά τον Ηρόδοτο και τον Ξενοφώντα τις δικές τους αποικίες: την Τραπεζούντα, την Κερασούντα και τα Κοτύωρα. Ο Αθηναίος πολιτικός Περικλής επισκέφτηκε την πόλη, εγκαθίδρυσε δημοκρατική κυβέρνηση και εγκατέστησε εκεί 600 Αθηναίους πολίτες. Στη Σινώπη γεννήθηκε, τον 4ο αιώνα π.Χ., ο περίφημος κυνικός φιλόσοφος Διογένης. Το 183 π.Χ. η πόλη έγινε πρωτεύουσα του βασιλείου του Πόντου? εκεί γεννήθηκε και ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ ο Ευπάτορας. Το 70 π.Χ. έπεσε στα χέρια του Ρωμαίου στρατηγού Λούκουλλου, ο οποίος έκαψε το μεγαλύτερο μέρος της. Λίγα χρόνια αργότερα, η πόλη έγινε τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Σινωπείς άποικοι ίδρυσαν στην Αρχαιότητα την Τραπεζούντα και την Κερασούντα. Στα Βυζαντινά χρόνια, η Σινώπη υπήρξε σημαντικό λιμάνι και έδρα κομμερκίου (αυτοκρατορική διοικητική υπηρεσία ελέγχου του εμπορίου). Την περίοδο των αραβικών πολέμων έγινε στόχος των αραβικών επιδρομών. Το 1081 κατακτήθηκε από τους Σελτζούκους, αλλά ο Αλέξιος Α΄ Μεγάλος Κομνηνός την ανακατέλαβε. Οι ιστορικές πηγές πληροφορούν ότι η πόλη υπήρξε έδρα θέματος, ακμάζον εμπορικό κέντρο με πλούσιο θησαυροφυλάκιο, ενώ ενδεχομένως λειτουργούσε σ’ αυτή και νομισματοκοπείο. Η Σινώπη έμεινε για μικρά χρονικά διαστήματα στην κυριαρχία των Μεγάλων Κομνηνών (1204-1214, 1254-1265), αλλά στη συνέχεια πέρασε στον πλήρη έλεγχο των Τούρκων
ΑΜΙΣΟΣ (ΣΑΜΨΟΥΝΤΑ)
Είναι μεγάλη πόλη του Πόντου και αποικίστηκε από τους Σινωπείς περί τα μέσα του 8 ου αιώνα π.Χ. Έγινε και αυτή πρωτεύουσα του Πόντου και εκεί ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ έχτισε τα ανάκτορά του.
Η αρχαία πόλη είναι πολύ κοντά στη σημερινή ? απέχει περίπου 3 χιλιόμετρα. Ήταν πατρίδα των μαθηματικών Δημητρίου και Διονυσόδωρου καθώς και του λόγιο Τυραννίωνα , που ήταν δάσκαλος του Στράβωνα.
Στους χρόνους του μεσαίωνα, η Αμισός πήρε το όνομα Σαμψούντα (ετυμολογικά από το ”εις Αμισόν” , ”σ’Αμισόν” , ”Σαμψούν” ).
Εξέχουσα θέση στην ιστορική μνήμη κατέχει το χωριό Καβάκ , 48 χιλιόμετρα από την Αμισό. Τον Ιούνιο 1921 οι Τούρκοι τουφέκισαν εκεί 701 Έλληνες από τους εξόριστους της πρώτης αποστολής, γιατί θεωρήθηκε ότι συμμετείχαν στην ίδρυση της ανεξάρτητης δημοκρατίας του Πόντου.
Στο Καβάκ συγκέντρωσαν οι Τούρκοι τους Έλληνες μουσικούς της Αμισού και τους διέταξαν να παίξουν τον εθνικό ύμνο της Τουρκίας. Όμως, οι ηρωικοί Πόντιοι έπαιξαν τον ελληνικό εθνικό ύμνο, οπότε οι Τούρκοι τους σκότωσαν όλους και τους έριξαν σε ξεροπόταμο. Τα βράδια μάζευαν τους Έλληνες που συνελάμβαναν και αφού τους σκότωναν έριχναν τα σώματά τους στο ποτάμι. Σύμφωνα με την παράδοση στο ποτάμι αυτό αντί για νερό έτρεχε αίμα.
ΤΡΑΠΕΖΟΥΣ
Τραπεζούς η πόλις, πόλις αρχαιοτάτη και των εν τη εώα πασών αρίστη. Η άριστη πόλη στην ανατολή. Έτσι την αποκαλεί ο Ιωάννης Ευγενικός στη γραφή του Εγκωμιαστική Έκφρασις της Τραπεζούντος. Από την περιοχή αυτή ( όπως είχε βρει ο Ηρακλής Αποστολίδης και το είχε πει στο γιο του το Ρένο ) καταγόταν και η οικογένεια του Κ.Π. Καβάφη . Ο Αλεξανδρινός ποιητής εμπνεύστηκε από την πόντια πόλη, πόνεσε κι έγραψε το ” Πάρθεν ”. Όμως απ’ τ’ άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα το Τραπεζούντιον με την παράξενή του γλώσσα και με τη λύπη των Γραικών των μακρυνών εκείνων που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη.
Η Τραπεζούντα αποικίστηκε από τους Σινωπείς το 756 π.Χ. Ο Παυσανίας σημειώνει ότι και οι κάτοικοι της αρκαδικής Τραπεζούντας είχαν εγκατασταθεί εκεί. Οι Τραπεζούντιοι φιλοξένησαν, όπως αναφέρει ο Ξενοφών, τους Μυρίους σαν αδελφούς για 30 μέρες, τους έδωσαν τρόφιμα και κρασιά, έκαναν θυσίες προς τιμή τους και οργάνωσαν αθλητικούς αγώνες και ιπποδρομίες. Ελληνική πόλη αποκαλεί την Τραπεζούντα ο Ξενοφών: Από εδώ επορεύθησαν δύο σταθμούς, παρασάγγας επτά και ήλθαν εις την θάλασσαν, εις την Τραπεζούντα, πόλιν Ελληνικήν, κατοικουμένην εις τον Εύξεινον Πόντον, αποικίαν των Σινωπέων. Οι Μύριοι στρατοπέδευσαν νοτιοανατολικά της πόλης, στο λόφο Μίθριο (400-401 π.Χ.).
Η Τραπεζούντα ήταν η πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών (1204-1461) με πρώτο αυτοκράτορα τον Αλέξιο Κομνηνό και τελευταίο το Δαβίδ Κομνηνό. Η πόλη κατακτήθηκε το 1461 από το Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή κι έγινε πεδίο απερίγραπτων σφαγών, εκτοπίσεων και διώξεων. Πολλοί χριστιανόπαιδες έγιναν, με τη βία, γενίτσαροι, ιεροί ναοί έγιναν τζάμια και τα ανάκτορα των Κομνηνών σπίτι του Τούρκου διοικητή. Στην πόλη αφθονούν τα βυζαντινά μνημεία και σώζονται πολλοί βυζαντινοί ναοί: Αγίας Σοφίας (1260), Αγίου Ευγενίου (μεγαλομάρτυρα, πολιούχου της πόλης), Αγίας Άννας ( 6 ος – 7 ος αιώνας), Αγίου Φιλίππου , Παναγίας Θεοσκεπάστου και αρχαιότερος όλων, ο ναός της Παναγίας Χρυσοκεφάλου . Ονομαστό είναι το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά (386 μ.Χ.) που απέχει 54 χιλιόμετρα από την πόλη.
Πνευματικός φάρος του Πόντου υπήρξε το περιώνυμο Φροντιστήριο Τραπεζούντας που ιδρύθηκε το 1682 από τον Πόντιο Σεβαστό Κυμηνίτη και λειτούργησε, με ασήμαντες διακοπές, έως το 1923.
ΚΕΡΑΣΟΥΣ
Ο Ξενοφών πρώτος έγραψε για την Κερασούντα εκθειάζοντας τη φιλοξενία των Κερασουντίων προς τους Μυρίους. Πόλη ελληνικότατη , ιδρύθηκε τον 7 ο αιώνα π.Χ. από τους Σινωπείς. Η Κερασούς, όπως και οι άλλες πόλεις του Πόντου, ήταν ανεξάρτητη, έως ότου ιδρύθηκε το βασίλειο των Μιθριδατών. Ο βασιλιάς Φαρνάκης την ονόμασε Φαρνακία και το όνομα αυτό διατηρήθηκε έως την κατάλυση του βασιλείου του Πόντου από τους Ρωμαίους. Κατά τη ρωμαϊκή κυρίαρχη η πόλη διατήρησε την αυτονομία της καθώς και το αρχαίο της όνομα Κερασούς. Αυτό, σύμφωνα με μια εκδοχή, προέρχεται από το Κέρας-ους εξαιτίας του σχήματος του και κατ’ άλλη εκδοχή από το δέντρο κέρασος (κερασιά). Σώζονται επιγραφικά τεκμήρια των ρωμαϊκών χρόνων, όπως ορειχάλκινα νομίσματα των αυτοκρατόρων Αδριανού και Αυρηλίου, που φέρουν στη μία όψη το όνομα του αυτοκράτορα και στην άλλη τη λέξη Κερασουντίων. Στους βυζαντινούς χρόνους η πόλη ανήκε στην επαρχία του Πολεμωνιακού Πόντου και αργότερα στην επαρχία Χαλδίας, με πρωτεύουσα την Τραπεζούντα.
Η Κερασούς, εξαιτίας της στρατηγικής θέσης της υπήρξε στόχος κατακτητικών βλέψεων διαφόρων φυλών. Κατά το 1300, επί Αλέξιου Β΄ του Κομνηνού, πολυάριθμος στρατός τουρκικών φύλων, με αρχηγό τον Κουστογιαν κυρίευσε την πόλη, αλλά ο Αλέξιος επιστρέφοντας από την Τραπεζούντα έδωσε φονικότατη μάχη, συνέλαβε τον Κουστογιάν και αιχμαλώτισε μεγάλο μέρος του στρατού του. Οι Τούρκοι πολιόρκησαν την πόλη το 1300. Κατακτήθηκε το 1461 από το Μωάμεθ Β΄ τον Πορθητή. Η Κερασούντα, πόλη με μακραίωνη ναυτική παράδοση, είχε τον τίτλο της «Νύμφης του Πόντου». Άρρηκτα συνδεδεμένο με την Κερασούντα είναι το όνομα του ισόβιου δημάρχου της Γεωργίου Κωνσταντινίδη. Επρόκειτο για άνθρωπο ικανότατο, δραστήριο, και δυναμικό. Με αυτοκρατορικό φιρμάνι έλαβε τον τίτλο του πασά και έμεινε γνωστός στην ιστορία ως καπετάν Γεώργη Πασάς. Η Κερασούντα ήταν μία απο τις σπουδαιότερες πόλεις του Πόντου και απο πολύ νωρίς αναδείχτηκε ανεξάρτητη μητρόπολη. Κατά την πρώτη Οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας, 325 μ.Χ, αναφέρεται το όνομα του Γρηγορίου ως επισκόπου Κερασούντας.
Η Κερασούς, πόλη του Εύξεινου Πόντου, ήταν αποικία της Σινώπης. Σημαντικό εμπορικό λιμάνι στα Βυζαντινά χρόνια και έδρα κομμερκίου (αυτοκρατορική διοικητική υπηρεσία ελέγχου του εμπορίου). Η Κερασούντα εξήγαγε κυρίως ενδύματα και στυπτηρία, ενώ υπήρξε και κέντρο παραγωγής φουντουκιών. Στα χρόνια της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών η πόλη έγινε έδρα βάνδου και αποτέλεσε στόχο των τουρκομανικών επιδρομών. Τη σημασία της για την αυτοκρατορία φανερώνουν μεταξύ άλλων και οι οχυρώσεις της. Στην εκκλησιαστική ιεραρχία η Κερασούντα μαρτυρείται από τον 5ο αιώνα ως επισκοπή της Μητροπόλεως Νεοκαισαρείας, ενώ τον 11ο αιώνα προβιβάστηκε σε μητρόπολη χωρίς υφιστάμενες επισκοπές.
ΑΜΑΣΕΙΑ
Αρχαία πόλη του Πόντου και μία απο τις λίγες που διατήρησε αναλλοίωτο το όνομά της απο την αρχαιότητα έως το 1922. Ο αρχαίος γεωγράφος και ιστορικός Στράβων (63 π.Χ. – 23 μ.Χ.) ήταν από την Αμάσεια , παραλιακή πόλη του Πόντου, που τη διασχίζει ο ποταμός Ίρις. Ο Στράβων γράφει για την πατρίδα του (Γεωγραφικά, Βιβλίο ΙΒ, παράγραφος 547, εδάφιο 15): Ο Ίρις ποταμός έχει τας πηγάς του εις αυτόν τον Πόντον, ρέων διαμέσου της πόλεως των Κομάνων […] επιστρέφει προς βορράν [.] κατόπιν κάμνει πάλιν καμπήν προς ανατολάς, δεχόμενος τα ύδατα του Σκύλακος και άλλων ποταμών και ρέει ορμητικά πλησίον αυτού του τείχους της Αμάσειας , της πατρίδος μου , η οποία είναι οχυρωτάτη πόλις. (Μετάφραση Α.Σ. Αρβανιτοπούλου). Η Αμάσεια ήταν πρωτεύουσα των Μιθριδατών έως το 183 π.Χ. Η πόλη έχει τα περισσότερα αρχαία μνημεία στον Πόντο. Στα βραχώδη βουνά της υπάρχουν σπηλιές που δεν είναι παρά οι συλημένοι τάφοι των Μιθριδατών. Στο Μουσείο της αφθονούν τα αρχαιοελληνικά ευρήματα. Απέχει περίπου 70 χλμ απο την Αμισό και η τοποθεσία όπου είναι χτισμένη την έχει καταστήσει φυσικό οχυρό. Περιβάλλεται απο απόκρημνα και απρόσιτα βουνά, το δε κλίμα της είναι υγιεινό. Όλη η γύρω περιοχή ήταν κατάφυτη απο αμπέλια, οπωροφόρα δέντρα και κάθε είδους λαχανικά. Κυριότερα προϊόντα της ήταν τα δημητριακά, οι ονομαστές μπάμιες, τα περίφημα δαμάσκηνα και τα νοστιμότατα μήλα. Οι τέχνες και το εμπόριο βρισκόταν στα χέρια των Ελλήνων. Την Αμάσεια δεν μπορεί να την παραβγεί καμία άλλη πόλη του Πόντου σε αρχαιότητες (αρχαία μνημεία).Σπουδαίο αρχαιολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σκαλισμένοι στους βράχους, βασιλικοί τάφοι.
Το 70 π.Χ. η Αμάσεια κυριεύτηκε απο τους Ρωμαίους και υποτάχθηκε στον στρατηγό Λούλουδο, ενώ το 63 π.Χ. έγινε μία απο τις έντεκα επαρχίες που ιδρύθηκαν στον Πόντο απο τον Πομπήιο. Στα χρόνια της Βυζαντινής κυριαρχίας, η Αμάσεια ήταν πρωτεύουσα της επαρχίας του Ελλενόποντου, ενώ αποτελούσε ένα απο τα κυριότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής. Το 529 μ.Χ. καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς απο ισχυρό σεισμό, αλλά οικοδομήθηκε πάλι επί εποχής Ιουστινιανού.
Τον 11 ο αιώνα η πόλη έπεσε στα χέρια των Σελτζούκων Τούρκων. Σπουδαίοι Πόντιοι καταδικάστηκαν και μαρτύρησαν, αργότερα, με την κατηγορία ότι μαζί με τους αντάρτες αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία του Πόντου. Στην κεντρική πλατεία της πόλης, το Σεπτέμβριο 1821 οι Τούρκοι απαγχόνισαν 174 Έλληνες του Πόντου.
Στην περιφέρεια της Αμάσειας κατοικούσαν στις αρχές του 20ού αιώνα 155.000 Έλληνες και λειτουργούσαν εκεί 325 σχολεία με 10.000 και 565 δασκάλους. Τελευταίος μητροπολίτης Αμάσειας ήταν ο Γερμανός Καραβαγγέλης (1866-1935), γνωστός για την εθνική αγωνιστική του δράση του.
ΠΗΓΗ: kotsari.com